Nadzieje dla osób z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki
Dotychczasowe metody leczenia zwyrodnienia barwnikowego siatkówki pomagają tylko nielicznym z szacowanych 100 000 Amerykanów żyjących z tą chorobą. Ale postępy w terapii genowej mogą wkrótce pomóc przywrócić wzrok większej liczbie osób.
Zwyrodnienie barwnikowe siatkówki powoduje, że komórki wykrywające światło w siatkówce z czasem ulegają rozpadowi, niszcząc widzenie. Do tego stanu mogą przyczynić się mutacje w ponad 60 różnych genach.
„Jeśli zdiagnozowano u Ciebie barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, konieczne wykonaj testy genetyczne w celu zidentyfikowania podstawowej mutacji” – apeluje dr Ninel Gregori, członek Amerykańskiej Akademii Okulistyki i profesor okulistyki klinicznej w Bascom Palmer Eye Institute.
To ważne, bo osoby z określonymi mutacjami genetycznymi mogą kwalifikować się do udziału w badaniach klinicznych nowych metod leczenia, zanim staną się one powszechnie dostępne.
„Wiedza, który gen powoduje chorobę stwarza możliwość uczestniczenia w badaniu klinicznym, które może pomóc uratować wzrok” – mówi dr Gregori.
Istniejące metody leczenia retinopatii barwnikowej
Obecnie dostępne są dwie metody leczenia pacjentów z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki.
Korygowanie mutacji w genie RPE65
Terapia genowa lekiem Luxturna jest przeznaczona tylko dla pacjentów z mutacją w obu kopiach genu RPE65. Z powodu tej mutacji siatkówka nie reaguje prawidłowo na światło. Pojedyncze wstrzyknięcie Luxturny dostarcza zdrową kopię genu RPE65 bezpośrednio do siatkówki. To przywraca zdolność siatkówki do reagowania na światło.
Jeśli pacjenci otrzymają leczenie wystarczająco wcześnie po postawieniu diagnozy, Luxturna może poprawić widzenie w nocy i pomóc pacjentom lepiej poruszać się przy słabym oświetleniu.
Luxturna została opracowana przez Spark Therapeutics i zatwierdzona w 2017 roku przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków.
Leczenie zaawansowanego barwnikowego zwyrodnienia siatkówki
Pacjenci z zaawansowanym barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki mogą liczyć na niewielką poprawę widzenia stosując bioniczne oko Argus II. Pacjenci, którym dedykowana jest ta metoda często mają bardzo słabą ostrość wzroku i mogą jedynie postrzegać światło. Podczas operacji umieszcza się bioniczne oko na siatkówce. Pacjenci muszą również nosić specjalne okulary z technologią przetwarzania wideo. Okulary wysyłają obrazy do urządzenia, które stymuluje światłoczułe komórki w siatkówce i przekazuje te obrazy do mózgu.
Na początku 2021 roku firma Second Sight Medical Products ogłosiła prace nad nowym zestawem okularów do użytku z wcześniej wszczepionymi systemami Argus II, ale okulary nie są jeszcze dostępne na rynku. Chociaż nowe implanty Argus II nie są już dostępne, w Australii trwają prace nad nowym implantem.
Opracowywane przyszłe metody leczenia zwyrodnienia barwnikowego siatkówki
Wiele nowych terapii jest nadal testowanych i prawdopodobnie minie kilka lat, zanim staną się dostępne dla pacjentów. Ale dotychczasowe wyniki są obiecujące.
Nowe leczenie, które może przynieść korzyści wszystkim rodzajom barwnikowego zwyrodnienia siatkówki
GenSight Therapeutics testuje leczenie, które może pomóc osobom z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki, niezależnie od ich mutacji genetycznej. Terapie wykorzystujące światło jako narzędzie do kontrolowania komórek są znane jako terapie optogenetyczne.
Terapia optogenetyczna firmy GenSight łączy dwa elementy: wstrzyknięcie do oka genu oraz użycie zaawansowanych technologicznie gogli. Wstrzyknięcie dostarcza gen, który pomaga komórkom siatkówki reagować na światło. Gogle umożliwiają tym komórkom wysyłanie sygnałów elektrycznych do mózgu. Zastrzyk i gogle próbują wspólnie odtworzyć pracę komórek wyczuwających światło, zwanych fotoreceptorami, które nie działają dobrze u osób z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki.
Pacjenci muszą trenować przez kilka miesięcy, aby nauczyć się obsługi gogli. Do tej pory leczenie przeszło pięciu pacjentów. Niektórzy z nich potrafią rozróżniać leżące na stole obiekty o wysokim kontraście i rozpoznawać pasy przejścia dla pieszych na ulicy. Nadal nie potrafią czytać, rozpoznawać twarzy ani prowadzić auta. Inne firmy, które prowadzą prace nad terapiami optogenetycznymi to Retrosense Therapeutics (Allergan), Nanoscope Therapeutics i Vedere Bio, Inc. (Novartis).
Terapie genowe barwnikowego zwyrodnienia siatkówki sprzężonego z chromosomem X
Osoby z agresywną postacią zwaną barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki sprzężonym z chromosomem X mogą skorzystać z eksperymentalnych terapii genowych opracowywanych przez trzy firmy: Meira GTX, Applied Genetic Technologies i BioGen. Ten stan jest spowodowany mutacją w genie RPGR i zwykle dotyka mężczyzn.
Wszystkie trzy zabiegi obejmują wykonanie zabiegu witrektomii i wstrzyknięcia do oka, które dostarcza zdrowe kopie genu RPGR do części siatkówki zwanej plamką. Niektórzy pacjenci biorący udział w badaniach klinicznych, którzy otrzymali leczenie na jedno oko, odczuli poprawę pola widzenia, wrażliwość na światło i uzyskali możliwość poruszania się w ciemnym pomieszczeniu. Firma o nazwie 4D Molecular Therapeutics testuje inny rodzaj terapii genowej, która nie wymaga witrektomii.
Poprawianie błędów w genie USH2A
ProQR Therapeutics opracowuje terapię genową, która może powstrzymać utratę wzroku u osób z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki i zespołem Ushera spowodowanym mutacją w genie USH2A. Mutacja ta uniemożliwia wytwarzanie białka USH2A, które jest niezbędne do widzenia. Terapia, zwana QR-421a, umożliwia komórkom wytwarzanie zdrowszej wersji białka USH2A. Do tej pory pacjenci zarówno z zaawansowaną, jak i wczesną umiarkowaną chorobą doświadczyli poprawy zarówno ostrości wzroku, jak i pola widzenia. ProQR Therapeutics planuje przetestować terapię w badaniu klinicznym fazy 2-3 jesienią 2021 roku.
Poprawianie błędów w genie RHO
Inne badanie przeprowadzone przez ProQR Therapeutics dotyczy osób z barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki z powodu mutacji w genie RHO. Znane również jako mutacja w genie RP4. Ta mutacja powoduje, że wytwarzana jest wadliwa wersja białka rodopsyny, które normalnie przekształca światło w sygnał elektryczny. Wadliwe białko z czasem staje się toksyczne dla siatkówki. Nowa kuracja, QR-1123, jest podawana przez wstrzyknięcie do oka i zapobiega powstawaniu wadliwego białka. To pozwala normalnej wersji białka ponownie „rządzić” siatkówką. Terapia ta jest obecnie badana w fazie 1-2 badania klinicznego.
Leczenie wrodzonej ślepoty Lebera, typ 10
Wrodzona ślepota Lebera jest formą barwnikowego zwyrodnienia siatkówki, która dotyka niemowlęta. Ta choroba niszczy światłoczułe komórki siatkówki. Choroba typu 10 jest spowodowana defektem genu CEP290, który prowadzi do postępującej utraty wzroku i, w wielu przypadkach, prawnej ślepoty.
Istnieją dwie obiecujące metody leczenia tego schorzenia.
Naukowcy opracowali narzędzie o nazwie CRISPR do edycji genów, aby usunąć zmiany genetyczne. Mają oni nadzieję, że narzędzie to pomoże wytworzyć białko, które powstrzyma komórki przed obumieraniem, a także ożywi niektóre martwe komórki. Może to pomóc pacjentom odzyskać resztki wzrokowe. Firmy Allergan i Editas Medicine prowadzą badanie kliniczne fazy 1-2 BRILLIANCE z udziałem 18 pacjentów w celu przetestowania tego leczenia.
ProQR Therapeutics testuje rodzaj terapii genowej znanej jako terapia oligonukleotydami antysensownymi RNA. Celem leczenia jest umożliwienie produkcji białka potrzebnego do widzenia. Pacjenci w trwającej fazie 2-3 badań klinicznych kilka miesięcy po wstrzyknięciu doświadczają znacznej poprawy widzenia i struktury siatkówki.
Te zabiegi mogą pomóc pacjentom uniknąć utraty wzroku spowodowanej barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki.
„Terapia genowa niektórych postaci barwnikowego zwyrodnienia siatkówki daje możliwość powstrzymania nieubłaganej postępującej utraty widzenia i pola widzenia. U niektórych pacjentów może faktycznie poprawić widzenie, wrażliwość na światło oraz poruszania się w ciemności ”- mówi Christine Kay, MD, dyrektor genetyki siatkówki w Vitreoretinal Associates w Gainesville, FL.
Źródło: https://www.aao.org/eye-health/tips-prevention/gene-therapy-new-retinitis-pigmentosa-lca-luxturna
Tłumaczenie dzięki uprzejmości Grzegorza Rychlika
