Lucentis® i EYLEA® to wysoce skuteczne metody leczenia kilku chorób plamki żółtej, a ich regularne stosowanie pozwala wielu osobom zachować wzrok. Są one jednak uciążliwe. Chorzy wymagają średnio 5–7 zastrzyków do każdego chorego oka rocznie i mogą potrzebować kontynuacji leczenia przez wiele lat.
Jest to ciężar, którego wiele osób nie jest w stanie udźwignąć, między innymi z powodu wysokich kosztów, trudności w podróżowaniu oraz zmęczenia związanego z leczeniem. Badacze medyczni i firmy farmaceutyczne nieustannie wprowadzają innowacje i opracowują nowe leki, które mają na celu:
- wydłużyć odstępy między wstrzyknięciami do oczu
- celować w różne mechanizmy choroby
- upraszczać leczenie, na przykład przez jednorazowe zastrzyki do oczu lub podawanie tabletek
- leczyć obecnie nieuleczalne choroby plamki żółtej.
MDFA uważnie obserwuje ponad 30 potencjalnych terapii w późnych fazach badań klinicznych i 90 na wczesnym etapie. Szczególnie interesujących jest kilka leków na późne stadium, które, jeśli okażą się skuteczne, mogą być dostępne w ciągu kilku lat.
2022 – rok ważny dla leczenia chorób plamki żółtej
Piętnaście lat temu w Australii wprowadzono Lucentis® (ranibizumab), a następnie w 2012 r. EYLEA® (aflibercept). Oba leki są ukierunkowane na VEGF i stanowią podstawę leczenia neowaskularnego (mokrego) zwyrodnienia plamki żółtej (nAMD), cukrzycowego obrzęku plamki i innych chorób plamki. Pomogły opóźnić lub zapobiec znacznej utracie wzroku u wielu tysięcy Australijczyków.
W 2022 roku dwie potencjalne nowe terapie – Vabysmo® i Susvimo® – były w trakcie badań przez australijskie organy regulacyjne dla nowych leków.
W badaniach klinicznych wykazano, że Vabysmo® (faricimab) jest skutecznym sposobem leczenia nAMD i cukrzycowego obrzęku plamki, z możliwością wydłużenia do 16 tygodni odstępów między wstrzyknięciami do oka u ponad połowy pacjentów.
Lek otrzymał pozytywną rekomendację Komitetu Korzyści Farmaceutycznych (PBAC) i zatwierdzenie przez Adminstrację Środków Leczniczych (TGA) i jest już dostępny w Australii na receptę.
Susvimo® (system dostarczania ranibizumabu do portu) wykorzystuje małe, wszczepione urządzenie, które powoli uwalnia lek do oka w ciągu 6 miesięcy lub dłużej. Pozwala to na znaczne zmniejszenie częstotliwości wizyt u okulisty.
Jednak ostatnio firma Roche – która wytwarza ten produkt – zauważyła pewien problem. Będzie nadal badać możliwości wprowadzenia Susvimo® dla australijskich pacjentów, ale ten problem niewątpliwie doprowadzi do opóźnienia w udostępnieniu produktu.
Ostrożny optymizm w leczeniu atrofii geograficznej
Rozwój metod leczenia zanikowego AMD – atrofii geograficznej – jest kontynuowany wraz z niedawną prezentacją 2-letnich wyników terapii pegcetacoplan z badań OAKS i DERBY.
Lek, opracowany przez firmę Apellis, nadal wykazuje 30% spowolnienie wzrostu zmian chorobowych w ciągu dwóch lat badań. Wydaje się, że pomaga zachować funkcje wzrokowe. Profil bezpieczeństwa jest nadal obiecujący.
W USA wyniki pegcetacoplanu były analizowane przez Agencję Nadzoru Leków i Żywności (FDA). Przewiduje się, że już wkrótce Apellis przekaże najnowsze dane do Agencji ds. Środków Leczniczych (TGA).
Roczne wyniki badań drugiej potencjalnej terapii atrofii geograficznej – avacincaptad, wykazały podobne spowolnienie wzrostu zmian chorobowych. Badanie trwa.
Prowadzone obecnie główne badania kliniczne
Tarcocimab tedromer, znany również jako KSI-301, jest przeciwciałem anty-VEGF opracowywanym przez Kodiak Sciences. Cząsteczka leczy choroby plamki żółtej w taki sam sposób jak obecne terapie, ale oczekuje się, że wydłuży odstępy między wstrzyknięciami powyżej 12 tygodni.
Wyniki dwóch badań klinicznych zostały zgłoszone w 2022 roku.
W lutym badanie DAZZLE dotyczące nAMD przyniosło obiecujące wyniki. Około 60% pacjentów osiągnęło odstęp między zabiegami wynoszący 20 tygodni przy zachowaniu dobrego widzenia.
Jednak około 30% pacjentów nie mogło wykraczać poza odstępy 12-tygodniowe i musiało korzystać z częstszego leczenia.
W badaniu BEACON u osób z niedrożnością żyły siatkówki porównywano tarcocimab z EYLEA®. Wstępne wyniki zostały opublikowane w sierpniu i wykazały, że oba leki miały podobny wpływ na ostrość wzroku, ale tarcocimab wymagał mniejszej liczby zastrzyków. Badanie jest kontynuowane.
Trwają cztery dalsze badania kliniczne nad różnymi chorobami plamki żółtej, których wyniki spodziewane są pod koniec 2023 roku. Firma Opthea z siedzibą w Melbourne prowadzi dwa duże badania na późnym etapie swojego leku OPT-302. Rekrutacja do obu badań jest obecnie prowadzona na całym świecie oraz w Australii, a wstępne wyniki spodziewane są pod koniec 2024 r.
Ten środek jest podobny w konstrukcji do EYLEA®, ale neutralizuje inne cząsteczki VEGF. Jest przeznaczony do stosowania u osób, które nie reagują optymalnie na aktualne zabiegi.
RGX-314 jest opracowywany przez firmę REGENXBIO jako możliwe „jednorazowe” leczenie
choroby plamki żółtej. Pomysł polega na wstrzyknięciu do komórek siatkówki wektora genowego, który zachęca je do wytwarzania in situ własnego czynnika anty-VEGF. Wyniki wczesnych badań klinicznych są zachęcające. Próba na późnym etapie jest w toku i ma się zakończyć pod koniec 2024 r. Jeśli się powiedzie, to podejście może znacznie zmniejszyć obciążenie związane z leczeniem osób z chorobą plamki żółtej.
Podejście oparte na wektorach genów nie jest unikalne. Luxturna® jest zatwierdzona w Australii do leczenia niektórych postaci barwnikowego zwyrodnienia siatkówki. Badanych jest kilka innych metod leczenia dziedzicznych zaburzeń siatkówki, a dodatkowe terapie genowe anty-VEGF są na wczesnym etapie.
Nowe modele komórek macierzystych dla suchego AMD
Wieloletnia – od 2018 roku – współpraca między czołowymi australijskimi ekspertami w dziedzinie biologii komórek macierzystych, okulistyki i biometrii zaowocowała opracowaniem mapy drogowej genetycznego leczenia zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD), która może zmienić zasady prac nad nowatorskimi terapiami. Umożliwił to Programu Grantów Badawczych stowarzyszenia MDFA.
Model rozwoju terapii
Badanie, opublikowane niedawno w prestiżowym międzynarodowym czasopiśmie Nature Communications, było wynikiem współpracy ekspertów w dziedzinie biologii komórek macierzystych, okulistyki, genetyki i biologii obliczeniowej.
Naukowcy wykorzystali próbki skóry pacjentów do wygenerowania specjalnego rodzaju komórek macierzystych, tzw. indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych (iPSC). Ukierunkowano je tak, aby stały się komórkami siatkówki, które są dotknięte AMD.
Obserwowano różnice między próbkami pacjentów i próbkami kontrolnymi na poziomie genetycznym, szczególnie białkami w komórkach, które są „produktami wytworzonymi dzięki ekspresji genów”. Kiedy komórka zdecyduje, że gen jest ważny, produkuje odpowiadające mu białko. I znowu obserwowano różnice między tymi dwiema kohortami na poziomie białka. Zauważono, że mitochondria (elektrownie komórek) wydawały się działać inaczej u osób z AMD niż u zdrowych. Komórki nabłonka barwnikowego siatkówki (RPE) pochodziły z indukowanych przez pacjenta pluripotencjalnych komórek macierzystych. Komórki te są wizualizowane przez immunobarwienie markerów ich błon (w kolorze różowym), jądra (turkusowy) i niektórych z ich białek (żółty). W AMD komórki RPE ulegają degeneracji i to one były badane.
Tłumaczenie i opracowanie Anna Wszołek
Luty 2023 r.
