Badania genetyczne
Badania genetyczne
Źródło: Retina International
Tłumaczenie i opracowanie: Anna Wszołek
Konsultacja: dr n. med. Anna Tracewska
Listopad 2018 r.                                                                                       Â
Podstawowe wiadomości o badaniach genetycznych
Przedmiotem wiÄ™kszoÅ›ci testów genetycznych jest łaÅ„cuch DNA. Jest to noÅ›nik informacji     w naszych komórkach, która przekazuje naszym ciaÅ‚om instrukcje dotyczÄ…ce np. wzrostu, rozwoju i funkcjonowania. DNA to ciÄ…g zakodowanych wiadomoÅ›ci zebranych w konkretnych instrukcjach zwanych genami. CzÅ‚owiek ma 30 tys. różnych genów, rozmieszczonych na wielu strukturach podobnych do nici, zwanych chromosomami. Chromosomy dziedziczymy po rodzicach, 23 po matce i 23 po ojcu, wiÄ™c mamy dwa zestawy 23 chromosomów lub 23 „pary”. JeÅ›li pomyÅ›limy o genetyce jako o książce życia, to DNA sÄ… literami, geny sÅ‚owami, a chromosomy rozdziaÅ‚ami. MutacjÄ™ można uznać za bÅ‚Ä…d ortograficzny albo za ciÄ…g wyrazów stanowiÄ…cy zdanie. BÄ™dzie ono trudne do zrozumienia, jeÅ›li wystÄ…pi bÅ‚Ä…d lub mutacje w genie – mogÄ… pojawić siÄ™ (choroby dziedziczne ) IRD lub (RED. Czasami mutacja nie da żadnego efektu. Zależy to od czynników Å›rodowiskowych, od przypadku lub mutacji w innych genach. Mutacje mogÄ… powodować problemy, jeÅ›li zatrzymajÄ… lub zaburzÄ… pracÄ™ genu wydajÄ…cego instrukcje potrzebne do prawidÅ‚owego funkcjonowania organizmu. Zatem testy genetyczne majÄ… na celu znalezienie mutacji w konkretnym genie.
Poniżej znajdują się dalsze informacje na temat testów genetycznych.
Test genetyczny jest ważny nie tylko dla osoby dotkniętej chorobą, ale często dla całej rodziny. Zapewnia większą klarowność schematu dziedziczenia (przekazywania genów błędami z pokolenia na pokolenie) i uprzedza o możliwości rozwoju chorób siatkówki. Daje możliwość wykrycia mutacji sprawczej również tam, gdzie nie ma innych dowodów choroby. Na przykład choroba może ona pojawić się u dziecka, które już ma chore
rodzeństwo, lub może być ono jedynie jej nosicielem albo zdrową osobą (w dziedziczeniu recesywnym). Zrozumienie dziedziczenia pozwala zwiększyć dokładność poradnictwa genetycznego dla rodziny. Pomaga w identyfikacji zagrożonych członków rodzinyoraz w analizie ryzyka dla pary i dla rodzeństwa.
W Polsce zdecydowanie jest potrzebne stanowisko doradcy genetycznego (genetic counsellor), bo odciążyłoby genetyków klinicznych, których jest tylko około osiemdziesięciu – przyp. red.
Genetycy  kliniczni  pracują  w  poradniach  dostarczających  informacje  i  wsparcie  osobom lub  rodzinom,  które  mają  zaburzenia  genetyczne  lub  mogą  być  zagrożone  ich odziedziczeniem.  Ich  praca  obejmuje:
- Ocenę ryzyka zaburzeń genetycznych poprzez zbadanie historii rodziny, ocenę dokumentacji medycznej oraz przeprowadzenie fizycznego badania pacjenta i zagrożonych członków rodziny.
- W każdym przypadku zbadanie i ocenę roli testów genetycznych z medycznego, społecznego i etycznego punktu widzenia.
- Zapewnienie wsparcia i informacji potrzebnych do pomocy osobie i rodzinie w podjęciu decyzji o testach genetycznych.
- Interpretację wyników testów genetycznych i danych medycznych.
- Zapewnienie doradztwa lub skierowanie osoby i rodziny do innych pomocnych specjalistów.
- Opieka nad pacjentem i jego rodzinÄ… w systemie opieki zdrowotnej.
- Objaśnianie kolejnych kroków pacjentowi lub jego rodzinie, w tym możliwych opcji leczenia.
- Omówienie wyborów życiowych, w tym planowania rodziny.
Do specjalisty genetyki medycznej może skierować lekarz rodzinny. Uniwersytety i centra medyczne również współpracują ze specjalistami genetyki klinicznej. Wraz z rozwojem genetyki specjalizują się oni w określonych dziedzinach. Na przykład mogą zajmować się tylko określoną chorobą, taką jak IRD. Niektórzy mogą pracować z określonymi grupami wiekowymi, na przykład z dziećmi lub z rodzicami.
W przypadku IRD i RED tylko genetyk może dostarczyć najbardziej kompletnych i aktualnych informacji o tej chorobie.
Chory może również zostać skierowany do lekarza specjalisty od wykrytych zaburzeń. Na przykład, jeśli wynik testu genetycznego jest pozytywny dla IRD, pacjent zostaje skierowany do specjalisty chorób siatkówki.
Najczęściej dziaÅ‚a to jednak w drugÄ… stronÄ™ – skierowanie do lekarza genetyka jest wystawiane przez okulistÄ™ diagnozujÄ…cego dziedziczne choroby siatkówki.
Znajomość genu stanowi nieocenioną pomoc dla naukowców, którzy starają się lepiej zrozumieć przebieg choroby, aby opracować bardziej skuteczne metody jej leczeniaw przyszłości. Część podejmowanych inicjatyw badawczych jest specyficzna dla genu, część dla mutacji.
Znaczenie testu genetycznego wg prof. dr Juliany M. FerrazSallumokulisty i genetyka, São Paulo, Brazylia
Pacjenci z dystrofią siatkówki i ich rodziny szukają lekarzy, aby wyleczyć, a przynajmniej poprawić wzrok. Obecnie nie ma sposobu wyleczenia ani zatrzymania rozwoju tych chorób. Niemniej jednak ważne jest, aby regularnie chodzić do okulisty i korzystać z pomocy optycznych i porad przy słabym widzeniu, a przede wszystkim leczyć komplikacje związane z takimi stanami, jak zaćma i obrzęk plamki żółtej.
Testy genetyczne są ważne również dlatego że sama diagnoza kliniczna nie wystarcza. W ostatnich latach zidentyfikowano wiele genetycznych przyczyn chorób. Wykonanie testu genetycznego może zidentyfikować większość zmian chorobotwórczych, ale jeszcze nie wszystkie. Te patogenne wariacje to mutacje, które uszkadzają gen i w konsekwencji kodowane przez niego białko. U osób z dystrofią siatkówki może ulec mutacji ponad 260 genów. W każdej rodzinie chorego jest zmutowany  co najmniej jeden z nich. Identyfikacja wariantów poprzez test genetyczny jest ważna z 3 powodów:
- Po pierwsze, dokładność diagnozy podtypu dystrofii. Ważne jest, aby lekarze lepiej rozumieli chorobę i poprawiali opiekę nad jej określonym podtypem. W badaniach należy szukać brakujących genów choroby i ich brakujących zmian. Mutacje w wielu z tych genów mogą również wpływać na inne narządy, a to sprawia, że ​​identyfikacja jest warunkiem właściwej opieki medycznej.
- Po drugie, zaufanie pacjentów do poradnictwa genetycznego, na przykład w planowaniu rodziny przez innych chorych członków rodziny. Trzeba podkreślić, że czasem ryzyko posiadania dziecka z chorobą dotyczy nie tylko pacjenta ale i krewnego. Trzeba wziąć pod uwagę ryzyko w całej rodzinie.
- Trzeci powód jest taki, że chociaż nie ma skutecznego sposobu leczenia, prowadzi się wiele badań klinicznych dla konkretnych przypadków z powodu patogennych zmian w określonych genach. Zatem znajomość genotypu może pozwolić pacjentowi na włączenie się do nich. Wiele podmiotów świadczących opiekę zdrowotną, krajowe systemy opieki zdrowotnej i ubezpieczyciele uważają, że w przypadku chorób nie zagrażających życiu, takich jak IRD, jeśli nie ma opcji leczenia, nie ma potrzeby przeprowadzania testu genetycznego. Retina International i jej członkowie nie zgadzają się z tym stwierdzeniem, podobnie jak wielu świadczeniodawców opieki zdrowotnej. Zrozumienie uwarunkowań genetycznych może zmienić życie. Jasna diagnoza może przyczynić się do zrozumienia wzorców dziedziczenia u pacjentów. Umożliwia osobom dotkniętym chorobą planowanie przyszłych wyborów życiowych, nie tylko planowania rodziny, ale ma wpływ na decyzje takie jak edukacja, kariera, a nawet miejsce zamieszkania. Może się zdarzyć, że na schorzenie ma wpływ spożywane jedzenie, tak jak w przypadku choroby Stargardta.
Wiedza o genie jest warunkiem wstępnym do udziału w badaniu, które może pomócw opracowaniu nowych możliwości leczenia. Co ważne, znajomość genu odpowiedzialnego za IRD lub RED w rodzinie może umożliwić kandydowanie na poziomie krajowym lub międzynarodowym do odpowiednich badań klinicznych i potencjalnym dostępie do innowacyjnych terapii.
Ponieważ test genetyczny ma bardzo ważne implikacje dla pacjenta i jego rodziny, traktuje siÄ™ go bardzo ostrożnie. Podejmowane sÄ… liczne kroki w celu zapewnienia prawidÅ‚owego wyniku. JeÅ›li zostanie znaleziona mutacja, zawsze jest podwójnie sprawdzana, aby upewnić siÄ™, że wynik jest poprawny. CzÄ™sto naukowcy wykonujÄ… kolejny test, aby “sprawdzić krzyżowo” pierwszy wynik. Wprowadzono również procedury, aby upewnić siÄ™, że próbki nie zostaÅ‚y zamienione. Ponadto wiele laboratoriów bierze udziaÅ‚ w systemach zapewnienia jakoÅ›ci (QA), które pomagajÄ… wykonywać wiarygodne testy genetyczne dobrej jakoÅ›ci.
Ogromna liczba genów (w tej chwili ponad 300 wÅ‚Ä…czajÄ…c zespoÅ‚owe postaci IRD) biorÄ…cych udziaÅ‚ w prawidÅ‚owym funkcjonowaniu siatkówki, wiąże siÄ™ z wielkÄ… liczbÄ… wystÄ™pujÄ…cych w nich wariantów. Odróżnienie wariantu patogennego od niepatogennego, zwÅ‚aszcza gdy “segreguje” on z chorobÄ…, czyli posiada odpowiedni status w rodzinie u osób zdrowych i chorych, nastrÄ™cza wiele problemów w Å›wietle braku badaÅ„ funkcjonalnych dla wiÄ™kszoÅ›ci zmian genetycznych. W publikacji sprzed kilku lat Nishiguchi i Rivolta spostrzegli, że najcięższe mutacje recesywne pojawiajÄ… siÄ™ stosunkowo czÄ™sto w populacji i nawet 1 na 4-5 osób może być ich nosicielem bez żadnych objawów choroby. StÄ…d też konieczna jest ostrożność w interpretacji wyników genetycznych. Gdy chory jest przypadkowym nosicielem jednej z ciężkich mutacji oraz Å‚agodnego wariantu w tym samym genie, może zdarzyć siÄ™ bÅ‚Ä™dne przypisanie sprawczoÅ›ci temu wÅ‚aÅ›nie genowi, podczas gdy rzeczywista przyczyna pozostaÅ‚a nieodkryta (np. ze wzglÄ™du na ograniczenia techniki analizy DNA).
Uwaga: Jeśli pacjent nie zażąda, aby jego próbka DNA została zniszczona po badaniu, laboratorium zwykle ją przechowuje i może przechowywać próbki chromosomów. Laboratoria informują o losie próbki, a osoby prywatne mogą w dowolnym momencie zażądać zniszczenia lub zwrócenia ich DNA.
