Wrodzona ślepota Lebera
Wrodzona ślepota Lebera (ang. LCA – Leber congenital amaurosis) należy do grupy dystrofii siatkówki i jest najwcześniejszą i najpoważniejszą ich formą, mogącą prowadzić do ślepoty już u dzieci. Nazwisko niemieckiego okulisty Teodora Lebera pojawia się także w nazwie zupełnie innej opisanej przez niego choroby: dziedzicznej neuropatii nerwu wzrokowego Lebera (ang. LHON – Leber’s hereditary optic neuropathy) (uwaga: nie mylić tych dwóch chorób!).
Wrodzona ślepota Lebera ujawnia się zazwyczaj w pierwszych miesiącach życia. Najczęściej obserwowane objawy LCA u dzieci to: brak wodzenia wzrokiem oraz pocieranie oczu piąstkami czyli tzw. odruch palcowo-oczny, błądzące ruchy gałek ocznych oraz leniwe odruchy źreniczne na światło. Charakterystycznym objawem jest także wczesnoniemowlęcy oczopląs, pojawiający się zwykle w wieku 2-3 miesięcy.
U pacjentów z LCA mogą także występować światłowstręt, nadwzroczność, stożek rogówki (czyli ścieńczenie i nadmierne uwypuklenie rogówki) oraz ślepota nocna i zaćma. U niektórych chorych gałki oczne są zapadnięte i występuje niedorozwój środkowej części twarzy. W niektórych postaciach choroby oprócz objawów okulistycznych stwierdza się też niedosłuch i opóźnienie rozwoju psychomotorycznego. Wrodzona ślepota Lebera objawia się ciężkim upośledzeniem wzroku i może prowadzić do całkowitej ślepoty. W wynikach badań okulistycznych typowe są wygaszone zapisy badań elektroretinograficznych (ERG) oraz rozwijające się z czasem zmiany barwnikowe siatkówki widoczne w obrazach dna oka.
Wrodzona ślepota Lebera występuje z częstością około 1 na 30 000 urodzeń. Szacuje się, że w Polsce jest około 1000-1200 chorych na wrodzoną ślepotę Lebera, a częstość tej choroby może być niedoszacowana, ze względu na to, że jest ona często mylona ze zwyrodnieniem barwnikowym siatkówki.
Podłoże genetyczne
LCA zazwyczaj dziedziczy się autosomalnie recesywnie (AR). W dziedziczeniu autosomalnym recesywnym obie kopie genu (allele) są uszkodzone (zawierają mutacje). W przypadku tego dziedziczenia istnieje 25% ryzyko powtórzenia się choroby u każdego kolejnego rodzeństwa osoby chorej. Natomiast ryzyko wystąpienia choroby u przyszłego potomstwa osób chorych jest niskie (znacznie poniżej 1%), jeśli tylko partner/partnerka nie choruje na podobną chorobę, ani nie pochodzi z rodziny nią dotkniętej. Istnieje też postać LCA dziedziczona w sposób autosomalny dominujący (w tym przypadku osoba chora ma jeden allel z mutacją) i wówczas ryzyko powtórzenia się choroby u dzieci osoby chorej wynosi 50%. Wrodzona ślepota Lebera może być spowodowana mutacjami w jednym z 25 opisanych dotąd genów.
Leczenie
Od niedawna istnieje możliwość leczenia LCA metodą terapii genowej u pacjentów
z mutacjami w genie RPE65. Lek zarejestrowano w 2017 roku pod nazwą handlową Luxturna (voretigene neparvovec). Polscy genetycy i okuliści gotowi są do wdrożenia terapii w Polsce. Ponadto prowadzone są także próby kliniczne w celu opracowania podobnej terapii
w odniesieniu do dwóch innych genów (CEP290, GUCY2D). Ustalenie podłoża molekularnego choroby, czyli identyfikacja mutacji powodującej/powodujących chorobę może zatem dać szansę na skuteczne leczenie części pacjentów z wrodzoną ślepotą Lebera.
Informacje o projekcie naukowym dotyczącym wrodzonej ślepoty Lebera można znaleźć na stronie internetowej Katedry i Zakładu Genetyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu:
Więcej informacji o wrodzonej ślepocie Lebera można znaleźć w publikacji naukowej na temat tej choroby u polskich pacjentów (w języku angielskim):
Skorczyk-Werner A, Niedziela Z, Stopa M, Krawczyński MR. Novel gene variants in Polish patients with Leber congenital amaurosis (LCA). Orphanet J Rare Dis. 2020 Dec 11;15(1):345. doi: 10.1186/s13023-020-01634-y.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7731562/pdf/13023_2020_Article_1634.pdf
Więcej informacji o badaniach klinicznych i terapii genowej można znaleźć na stronie internetowej (w języku angielskim):
https://www.clinicaltrials.gov/
Opracowanie: Anna Skorczyk-Werner
