Choroba Stargardta jest jedną z najczęstszych dystrofii plamki (centralnych dystrofii siatkówki) diagnozowanych u dzieci i młodych dorosłych. Częstość występowania tej wolno postępującej dystrofii to 1:8000-10 000. Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej w wieku 10-15 lat.

Choroba polega na stopniowym pogarszaniu się centralnej ostrości wzroku. Za centralne widzenie odpowiada plamka – miejsce na siatkówce o największej liczbie czopków, czyli fotoreceptorów odpowiedzialnych za widzenie dzienne. Choroba Stargardta polega na stopniowej degeneracji fotoreceptorów i komórek nabłonka barwnikowego siatkówki w obrębie plamki. Niektórzy pacjenci z chorobą Stargardta mają problemy z rozpoznawaniem kolorów, szczególnie tych bardzo ciemnych lub jasnych. Objawem choroby jest też zwiększona wrażliwość na światło. W pierwszych latach choroby dochodzi do najszybszego spadku ostrości wzroku, choroba jednak nie prowadzi do całkowitej ślepoty. Utrata funkcji siatkówki następuje powoli, a szybkość postępu choroby jest zróżnicowana u różnych pacjentów, a nawet u pacjentów z jednej rodziny, co sugeruje wpływ czynników modyfikujących, również środowiskowych. Często choroba zatrzymuje swój rozwój i pacjent zachowuje zdolność widzenia na niskim poziomie (u dużej części pacjentów ostrość wzroku utrzymuje się na poziomie 0.1). Choroba początkowo nie powoduje zaburzenia widzenia obwodowego. Pacjenci zazwyczaj nie mają dużych problemów z poruszaniem się i z orientacją przestrzenną.
W badaniu dna oka często widoczny jest charakterystyczny dla tej choroby obraz tzw. „śladów ślimaka” lub „kutego brązu”. W obrazie dna oka występują też czasem żółtawe cętki, wówczas choroba nazywana jest dnem żółtoplamistym (fundus flavimaculatus).

Podłoże genetyczne

Choroba Stargardta dziedziczy się na ogół w sposób autosomalny recesywny i spowodowana jest mutacjami w genie ABCA4. Osoba chora ma mutacje w obu allelach tego genu. W przypadku zdrowych rodziców, istnieje 25% ryzyka powtórzenia się choroby u rodzeństwa osoby chorej. Natomiast ryzyko przekazania choroby potomstwu jest bardzo niskie – poniżej
1% (przy założeniu, że partner osoby chorej nie będzie chory i nie będzie pochodził z rodziny obciążonej chorobą Stargardta). Gen ABCA4 jest dużym genem obejmującym aż 50 eksonów, a kodowane przez niego białko bierze udział w przezbłonowym transporcie witaminy A do wewnętrznych segmentów fotoreceptorów, przez co odgrywa istotną rolę w procesie widzenia. Ze względu na fakt, że gen ABCA4 jest dużym genem, badanie podłoża molekularnego choroby, opiera się głównie na metodzie sekwencjonowania nowej generacji (NGS – Next-Generation Sequencing). W genie ABCA4 zidentyfikowano dotąd ponad 1500 mutacji. Duża liczba opisanych dotąd mutacji ma swoje odzwierciedlenie w różnorodności przebiegu klinicznego choroby. Niektóre warianty genu, głównie te skutkujące powstaniem skróconego, nieprawidłowo funkcjonującego białka powodują chorobę o wczesnym początku i stosunkowo szybko postępującej utracie wzroku. Inne warianty genu ABCA4 np. mutacje typu missense, czyli zmiany sensu powodują zazwyczaj chorobę o późnym początku i łagodniejszym przebiegu. Opisywano rzadkie przypadki chorób podobnych do choroby Stargardta, wykazujących dziedziczenie autosomalne dominujące, związanych z 50-procentowym ryzykiem powtórzenia się choroby u potomstwa osób chorych.

Leczenie
Obecnie nie ma skutecznego leczenia choroby Stargardta. Podejmowane są jednak próby badań klinicznych nad opracowaniem metod leczenia eksperymentalnego. Pacjentom z chorobą Stargardta zaleca się zapewnienie odpowiedniej ochrony dla oczu przed promieniami UV, gdyż stwierdzono szkodliwy wpływ jasnego światła, które przyspiesza rozwój choroby i wpływa na zwiększone ryzyko uszkodzeń siatkówki. Należy również unikać preparatów z witaminą A
i beta-karotenem.

Opracowanie:
dr Anna Skorczyk-Werner
Prof. dr hab. n .med. Maciej Krawczyński

G