Co to jest i jakie są przyczyny?
Dziedziczna neuropatia nerwów wzrokowych Lebera (LHON) jest rzadką chorobą wywołaną mutacją w obrębie mitochondrialnego DNA, która jest dziedziczona po matce. Chora kobieta przekazuje zmutowany gen całemu swemu potomstwu, niezależnie od płci. Chorują jednak głównie synowie, a córki stają się nosicielkami nieprawidłowego zmutowanego DNA. W bardzo rzadkich przypadkach również one mogą chorować. Stosunek chorujących mężczyzn do kobiet wynosi 8:1.
Jak często występuje?
Częstość występowania neuropatii nerwów wzrokowych Lebera jest trudna do określenia, ponieważ diagnostyka tej choroby wymaga specjalistycznych badań genetycznych, które nie są rutynowo wykonywane w ośrodkach okulistycznych. Liczba typów mutacji mitochondrialnego DNA, odpowiedzialnych za rozwój tej neuropatii, jest bardzo duża, a na rozwój choroby ma też wpływ wiele czynników środowiskowych i metabolicznych. Generalnie jest to choroba bardzo rzadko rozpoznawana, choć należy przypuszczać, że wiele przypadków neuropatii Lebera nie zostało odpowiednio zdiagnozowanych.
Jak się objawia?
Początek choroby ma miejsce zazwyczaj między 15. A 35. rokiem życia, choć zdarzały się przypadki rozpoznania jej u osób poniżej 3. i powyżej 80. roku życia. Zmiany polegają na powolnej, bezbolesnej utracie widzenia, początkowo w jednym oku. W ciągu następnych kilku tygodni lub miesięcy dochodzi do rozwoju objawów choroby w drugim oku. Spadek ostrości wzroku jest zazwyczaj znaczny. Obok upośledzenia widzenia stwierdza się też nieprawidłowe rozpoznawanie barw oraz zaburzoną reakcję źrenic na światło.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Pojawienie się zaburzeń widzenia jest wskazaniem do pilnego zgłoszenia się do okulisty.
Jak lekarz ustala diagnozę?
Diagnostyka neuropatii Lebera jest trudna. Potwierdzenie choroby wymaga specjalistycznych badań genetycznych, które są dostępne tylko w wybranych ośrodkach zajmujących się genetyką okulistyczną.
Badania te przeprowadza Centrum Genetyki Medycznej GENESIS w Poznaniu. Materiał biologiczny to krew obwodowa pobrana na EDTA, próbka DNA, wymaz z jamy ustnej. Badaniu podlegają geny (regiony): MTND1, COMPLEX I, SUBUNIT ND1; MTND4, COMPLEX I, SUBUNIT ND4; MTND6, COMPLEX I, SUBUNIT ND6.
Badanie obejmuje analizę 3 mutacji mtDNA: 3460G>A, 11778G>A, 14484T>C odpowiedzialnych za 96% przypadków choroby w Europie.
W badaniu klinicznym, w ostrej fazie choroby, stwierdza się niekiedy nieprawidłowy obraz tarczy nerwu wzrokowego. Na powierzchni tarczy obserwuje się delikatne poszerzenie i krętość naczyń włosowatych, co sprawia, że jest ona lekko przekrwiona i ma nieostre granice. Często jednak ten etap choroby umyka ocenie lekarza, a obraz zaniku nerwów wzrokowych, jaki obserwuje się później, nie jest typowy dla tej choroby i może sugerować wiele innych przyczyn. W polu widzenia stwierdza się ubytki centralne, świadczące o uszkodzeniu nerwu wzrokowego.
U osób nadużywających alkoholu i u palaczy tytoniu występuje neuropatia toksyczna głównie związana z ekspozycją na toksyny takie jak cyjanki czy nikotynę oraz niedobory białka i witamin z grupy B. Utrata wzroku postępuje powoli na przestrzeni lat.
Jakie są sposoby leczenia?
Nie ma skutecznego leczenia neuropatii Lebera. Mimo prób stosowania takich preparatów jak kortykosteroidy czy hydrosykobalamina (pochodna witaminy B 12) dochodzi zazwyczaj do postępującej utraty widzenia i zaniku nerwów wzrokowych. Podawania konezymu Q10 (CoQ) oraz długoterminowe terapie wysokich dawek witaminy C i ryboflawiny również nie przyniosły spodziewanych rezultatów.
Z pomocą chorym na dziedziczną neuropatię nerwu wzrokowego Lebera może przyjść terapia genowa, która jest przyszłością terapii w medycynie. Już teraz jest obecna na poziomie badań naukowych i testów klinicznych mających na celu leczenie chorób 0 podłożu genetycznym oraz związanych z nimi dysfunkcjami narządów.
W porównaniu z większością narządów i tkanek, ludzkie oko posiada wiele cech, które sprawiają, że jest ono dobrym kandydatem do leczenia za pomocą terapii genowej. Jego niewielkie rozmiary, położenie oraz względna izolacja pozwalają na dostarczenie odpowiedniej ilości zmodyfikowanego materiału genetycznego w wymagające tego miejsce bez dużego ryzyka zawleczenia go do innych niewymagających interwencji tkanek. Poza tym, większość komórek, które mogłyby być beneficjentami ocznej terapii genowej, to komórki nie podlegające podziałom. Fakt ten zmniejsza prawdopodobieństwo potencjalnej onkogenezy.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Rokowanie w neuropatii Lebera jest bardzo złe. Nie ma możliwości wyleczenia tej choroby. Jedyną skuteczną metodą mogłaby być terapia genowa, która, jak na razie, jest przedmiotem badań.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?
Pacjent z neuropatią nerwów wzrokowych Lebera powinien pozostawać pod okresową kontrolą okulistyczną, musi jednak mieć świadomość, że możliwości lekarza w zatrzymaniu postępu zmian są znikome. Opieką okulistyczną należałoby też objąć rodzinę chorego, a w szczególności jej męską linię.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Ponieważ choroba jest przenoszona przez matkę, to od jej materiału genetycznego zależy ryzyko zachorowania. Statystycznie choruje ok. 50 % synów i 10% córek kobiet będących nosicielkami zmutowanego genu, a prawie wszystkie ich córki są jego nosicielkami. Na rozwój choroby negatywny wpływ ma palenie tytoniu i picie alkoholu, a także niedobory pokarmowe, dlatego osobom z tym typem neuropatii zaleca się prowadzenie zdrowego trybu życia.
Na podstawie:
Art. lek. med. A. Kiszy z UM we Wrocławiu w Przeglądzie Okulistycznym 2010, nr 1(33)
oraz str. int. Centrum Genetyki Medycznej GENESIS w Poznaniu
Opracowała Anna Wszołek.
Październik 2019 r.
